“વિશ્વ પુસ્તક દિવસ” - 2022

“વિશ્વ પુસ્તક દિવસ”

23 એપ્રિલ સમગ્ર વિશ્વમાં “વિશ્વ પુસ્તક દિવસ” તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસ મહાન લેખક વિલિયમ શેક્સપિયરનો પણ જન્મ તથા મરણદિન પણ છે. આથી યુનેસ્કો દ્વારા 1925 થી દર વર્ષે 23 એપ્રિલે સમગ્ર વિશ્વમાં “વિશ્વ પુસ્તક દિન” ઉજવવાનું જાહેર કરવામાં આવ્યું. શેક્સપિયરના સાહિત્યક્ષેત્રે આપેલા યોગદાનને જોતાં ભારત સરકારે પણ 2001 માં આ દિવસને “વિશ્વ પુસ્તક દિવસ”ની માન્યતા આપી હતી. 

આવનાર નવી પેઢીને પુસ્તકોના વાંચનમાં રસ પડે પડે અને જાગૃતિ કેળવાય તે હેતુથી આ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ દિવસે ભારતના મોટાભાગના પુસ્તકાલયોમાં વાંચન રુચિ કેળવાય તે હેતુથી કાર્યક્રમો યોજવામાં આવે છે. યુનેસ્કો દ્વારા પણ રીડિંગ, પબ્લિસિંગ તથા કૉપીરાઇટના પ્રચાર હેતુ આ દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે.

કાકાસાહેબ કાલેલકર એવું કહેતા કે, “પુસ્તકો એટ્લે વ્યક્તિના વિચારોનું વસિયતનામું અને લેખકના દિલનો દસ્તાવેજ છે.” એક સારું પુસ્તક માણસની જિંદગી બદલી શકે છે એટલું જ નહિ, ઉત્કૃષ્ટ સમાજનું ઘડતર પણ કરી શકે છે. પુસ્તકોમાં જ મહાન વ્યક્તિ અને મહાન રાષ્ટ્રનું ઘડતર કરવાની તાકાત રહેલી છે. આપણી સંસ્કૃતિના પાયા સ્વરૂપ મહાભારત અને રામાયણના વિચારો થકી જ તો દેશનું ઘડતર થઈ રહ્યું છે એમ કહીએ તો કશું જ વધરે ન ગણાય. સ્વામી વિવેકાનંદે હજારો પુસ્તકો વાંચ્યા હતા અને ત્યારબાદ એ પુસ્તકોના વિચારોએ લાખો યુવાનોના જીવન બદલાવ્યા છે. પુસ્તકો જ તો આપણામાં આદર્શો જાળવવામાં ઉપયોગી બન્યા છે. મહાન સાહિત્યએ જ સંસ્કારી અને મહાન રાષ્ટ્ર નિર્માણના સ્વપ્ન જગાવ્યા છે. આજકાલ ટીવી, કમ્પ્યૂટર અને ઇન્ટરનેટ જેવા ઉપકરણોનો વપરાશ વધ્યો છે એથી પુસ્તકો વાંચવાની વૃત્તિ ઘટી છે, છતાં પુસ્તકોની અગત્યતા ઓછી નથી થઇ. આજે પુસ્તકોનાં મોટા પ્રમાણમાં પ્રકાશનો થતાં જ રહે છે.

કોરોનાકાળ પછી તો આબાલવૃદ્ધ સૌએ મોબાઈલનો ઉપયોગ વધાર્યો છે. વોટ્સએપના યુગમાં જાણ્યે અજાણ્યે છીછરું, સત્યથી વેગળું તો ક્યારેક ઇતિહાસને વિકૃત કરતું સાહિત્ય લાખો લોકો વાંચી રહ્યા છે ત્યારે ધૂમકેતુની ‘પોસ્ટઓફિસ’, દર્શકની ‘ઝેર તો પીધા જાણી જાણી’, પન્નાલાલની ‘માનવીની ભવાઇ’, પેટલીકરની ‘ભવસાગર’ કે પછી ગાંધીજીના ‘સત્યના પ્રયોગો’ જેવા પુસ્તકો પુસ્તકાલયોના કબાટમાંથી બહાર નીકળવાની રાહ જોઈ રહ્યા છે. આજના “વિશ્વ પુસ્તક દિને” એવા પુસ્તકોને પણ યાદ કરવા પડે. 

જે પુસ્તકોએ ભારતની ઓળખ બદલી છે. વોર એન્ડ પીસ, ગ્રેટ એક્સપેક્ટેશન, ધી ઓલ્ડ મેન એન્ડ સી, હેમલેટ, ઓથેલો  કે પછી સાઉન્ડ ઓફ મ્યુઝિક જેવા હજારો પુસ્તકોને આજે પણ યાદ કરવા પડે. પોલ બ્રન્ટનના ‘ઇન સર્ચ ઓફ સિક્રેટ ઇન્ડિયા’ અને સ્વામી યોગાનંદના ‘ઓટોબાયોગ્રાફી ઓફ એન યોગી’ જેવા પુસ્તકો જીવન બદલાવી શકે તેટલી તાકાત ધરાવે છે. એટ્લે જ ‘મસ્તક બદલાવે તે પુસ્તક’ એ વિચારને યાદ રાખી દરરોજ આપણને ગમતાં કોઈપણ પુસ્તકનાં 5 પેજ વાંચીને જ સૂવાની ટેવ પાડીએ. યોગ્ય ‘લીડર’ બનવા પણ ‘રીડર’ તો બનવું જ પડશે.

જીવનયાત્રાનો ભોમિયો એવા પુસ્તકો જ્ઞાનનો ભંડાર છે. કમ્પ્યુટરના ઝડપી યુગમાં કેટલાય પુસ્તકો આજે ઓનલાઇન ઉપલબ્ધ છે. શૈક્ષણિક તેમજ મેનેજમેન્ટને લગતા અને પોઝિટિવ થિંકિંગના પુસ્તકો થકી આપણું પણ નસીબ ખૂલ્યું છે, પણ અંગ્રેજી માધ્યમના શિક્ષણના વધેલા વ્યાપ વધતાં ગુજરાતી સાહિત્ય તો અત્યારે મરણ પથારીએ હોય તેવી સ્થિતિ છે તેમ કહીએ તો ખોટું નથી. 

આપણે ગુજરાતીઓએ હવે શોભા ડે, ચેતન ભગત, ખુશવંતસિંહ, કિરણ દેસાઇ, આર. કે. નારાયણન, સુધા મૂર્તિ તથા ડો. અબ્દુલ કલામ જેવા ઉત્તમ લેખકોના અંગ્રેજી પુસ્તકો રસપૂર્વક વાંચવાની ટેવ પાડવી  પડશે. ચાલો, જિંદગીને માણવા પુસ્તકો સાથે દોસ્તી કરીએ અને આજના દિને સંકલ્પ લઈએ કે, આવનાર પેઢીને ઉત્તમ વિચારો પહોંચાડવા ભારત અને વિશ્વના મહાન સર્જકો ધ્વારા લખાયેલ પુસ્તકો વાંચીએ-વંચાવીએ અને વાગોળીએ.